Steeds meer scholen experimenteren met de inzet van kunstmatige intelligentie. Hoe zorgen ze dat leerlingen toch kritisch blijven denken en dat kansenongelijkheid niet toeneemt?

Kunstmatige intelligentie (AI) dringt in hoog tempo door in het onderwijs. Steeds meer scholen zetten AI-tools in als ondersteuning voor docenten en om leerlingen verantwoord te leren omgaan met deze – niet meer weg te denken – technologie. Toch werd AI lange tijd buiten de schooldeuren gehouden, door angst voor de risico’s (op basis van wat de media laat zien). Was en is die terughoudendheid terecht? Voor een deel wel.

Wereldburgers

Juist daarom is het belangrijk dat scholen niet alleen experimenteren met AI, maar ook het gesprek blijven aangaan met leerlingen. Ook moet de onderwijssector kennis bundelen om de invoering van AI goed te organiseren. Alleen zo leren leerlingen om zelfstandig te blijven denken en verantwoorde keuzes te maken. Dit is de basis, die nodig is om van de jongeren van nu, echt wereldburgers te maken. Die zich goed staande kunnen houden in de digitale samenleving.

AI kansen onderwijs

AI biedt zonder twijfel waardevolle kansen binnen en voor het onderwijs. Maar zonder duidelijke kaders kan het uitdagingen en/of problemen veroorzaken. Als algoritmes opdrachten maken of leerlingen AI samenvattingen laten schrijven, is het risico dat leerlingen minder zelf nadenken. Dat is een zorgelijke ontwikkeling. Kritisch denken, creatief oplossen en logisch redeneren zijn vaardigheden die essentieel zijn en die je alleen ontwikkeld door te doen. Hiervoor is (praktisch) mediaonderwijs geen overbodige luxe. Als AI deze taken overneemt, lopen jongeren het gevaar dat zij deze vaardigheden onvoldoende ontwikkelen. Voelt het onderwijs deze urgentie ook?

AI-angst

Niet alle scholen omarmen AI. Sommige verbieden leerlingen nog altijd om AI in te zetten bij opdrachten. Doen ze dat wel? Dat betekent minpunten en dus een lager cijfer. Een begrijpelijke reactie misschien, maar geen verstandige. AI laat zich niet meer stoppen. Wie leerlingen verbiedt om ermee te werken, leert ze niet om er kritisch en verstandig gebruik van te maken. Het is beter om AI bewust te integreren als hulpmiddel, en zo digitale vaardigheden te combineren met zelfstandigheid en kritisch denken. Verbieden nodigt vaak zelfs meer uit om iets wel te doen in plaats van het verbod te volgen. Net als roken, drinken en gamen, hoe meer je het verbiedt, hoe verleidelijker het toch te doen.

De angst dat technologie zelfdenkend vermogen verdringt is niet nieuw. Toen we kennismaakten met Photoshop ontstond de angst dat handmatige beeldbewerking zou verdwijnen. Nu blijkt Photoshop nog steeds een krachtige aanvulling, maar het is geen vervanging van ontwerpen gemaakt door creatievelingen. AI lijkt eenzelfde ontwikkeling door te maken. De output van tools zoals ChatGPT is verre van perfect; pas met de juiste vragen (prompts) en opdrachten levert AI bruikbare resultaten. Leerlingen die AI vooral als hulpmiddel zien, blijven verantwoordelijk voor hun eigen denken. Het is wel zo dat ChatGPT steeds betere output geeft, in vergelijking met de start. Je kunt ChatGPT als het ware opvoeden, zodat je uitkomsten krijgt die beter aansluiten bij wat je hoopt dat het oplevert.

Kanttekening: AI is (nog) niet op alle scholen beschikbaar en toegankelijk. Sommige scholen hebben wel de middelen om hierin te investeren en doen dat, andere doen dit niet en maken andere keuzes qua investering. Scholen die bijvoorbeeld geen middelen hebben, kunnen vanuit subsidies digitale geletterdheid en mediawijsheid inzetten voor hun leerlingen. Hierin moet een lijn komen met als doel: alle leerlingen toegang bieden tot de AI-mogelijkheden. Zodat ze digitaal geletterd van school komen.

Gemanipuleerde naaktfoto’s middelbare school

Een groeiend probleem is het gebruik van AI om nepbeelden te maken, zoals deepfake-foto’s. Steeds vaker worden scholieren slachtoffer van gemanipuleerde naaktfoto’s, die online razendsnel verspreid worden op school en daarbuiten. Dit heeft veel impact op het jonge slachtoffer. Angst, schaamte en zelfs depressieve klachten zijn gevoelens waar zij mee moeten dealen. De verspreiding van zulke beelden is nauwelijks te stoppen, zelfs als achteraf blijkt dat ze nep zijn. AI maakt het maken én delen van dit soort content makkelijker dan ooit (wat vooral via Snapchat gebeurt), terwijl wetgeving deze ontwikkelingen amper kan bijhouden. En dus achter de feiten aanloopt.

Scholen hebben een grote verantwoordelijkheid en spelen een cruciale rol in het AI-beleid. Ze moeten leerlingen bewust maken van de risico’s van AI en duidelijke richtlijnen geven om digitale intimidatie en pesten tegen te gaan. Online veiligheid en mediawijsheid horen daarom net zo’n vaste plek in het onderwijs te hebben als taal en rekenen.

AI hoort bij het onderwijs van de toekomst. Niet als bedreiging, maar als kans om leerlingen mediawijs van school te laten gaan. Scholen moeten investeren in digitalisering van het onderwijs en de lesstof. Met ingang van schooljaar 2027 wordt digitale geletterdheid en mediawijsheid een verplicht onderdeel van het curriculum. Leerlingen worden dan nog meer uitgedaagd om creatief, zelfstandig en kritisch denkend uit te groeien tot echte wereldburgers.

Doorpraten over dit onderwerp? Stuur een mailtje naar ilse@mediawegwijs.nl